Białe Miasto dla zaawansowanych
Tel Awiw. Nowoczesne miasto starożytnego narodu
Łukasz Tomasz Sroka
Wyd. Austeria, 2022
Izrael słusznie fascynuje wielu badaczy i pisarzy. Na temat państwa żydowskiego i jego miast wciąż powstaje wiele barwnych publikacji oraz przewodników. Jedną z najnowszych prac jest obszerna monografia prof. Łukasza T. Sroki pt. „Tel Awiw. Nowoczesne miasto starożytnego narodu”.
Bogate studium historii powstałego w 1909 r. Tel Awiwu jest bez wątpienia obowiązkową pozycją dla zainteresowanych Izraelem czytelników – zarówno historyków, politologów, przewodników czy dziennikarzy, jak i miłośników Izraela czy przykładających się merytorycznie do podróży turystów. Wszyscy znajdą w tej książce skarbnicę wiedzy o Białym Mieście. Walorem pracy jest przede wszystkim mnogość źródeł. Prof. Sroka sięga nie tylko po klasyczne źródła historyczne (dokumenty i obszerną bibliografię poświęconą miastu), ale czerpie też m.in. z unikalnych reportaży Ksawerego Pruszyńskiego z Palestyny z lat 30. czy Antoniego F. Ossendowskiego z 1929 r. Kolejną warstwą ubogacającą monografię są rozmowy z Izraelczykami, w tym z pochodzącym z Polski Marcelem Goldmanem, honorowym patronem książki. Ważnym filarem publikacji są źródła literackie, czyli twórczość polskojęzycznych autorów (Marii Lewińskiej, Jonatana Barkaia, Nili Amit czy Włodka Goldkorna), których imigracyjne wspomnienia z życia w młodym Izraelu dodają książce istotnego kolorytu. Książka prof. Sroki nie jest więc dla polskojęzycznego czytelnika jedynie historycznym studium, lecz tętniącą życiem wartościową pozycją o Tel Awiwie i Izraelu. Tutaj Żydzi mogli poczuć się „u siebie”, co pozwoliło im na swobodne wyrażanie emocji. Dzielenie się radością, otwartość na drugiego człowieka, współbiesiadowanie w czasie wolnym – to jedne z głównych skojarzeń z Tel Awiwem, notowane przez odwiedzających to miasto już w pierwszych latach jego istnienia – pisze prof. Łukasz T. Sroka – Będąc miastem zwróconym ku przyszłości, nie zrywa z przeszłością i nie neguje jej. Wchodzi z nią w twórczy dialog. Nie powstało w kontrze do Jerozolimy rozumianej jako ośrodek stołeczny starożytnego Izraela i centrum judaizmu, lecz jako remedium na skutki jej upadku.
Tętniące życiem miasto, liczące już 114 lat, fascynuje swoją młodością, świeżością, elektryzującą intensywnością i architekturą, będąc swoistym skansenem Bauhausu. Zwrócone ku przyszłości – cytując prof. Srokę – pielęgnuje swoje dziedzictwo, dumnie przywołuje historię pionierskiego zamysłu, który z miasteczka na piaskach zamienił go w metropolię. Książka autorstwa prof. Sroki nie tylko dokumentuje historię tego barwnego miasta, ale też stanowi wartość dodaną w literaturze na temat Tel Awiwu.
Z wyższej półki
Przewodnik po mniej znanych lekturach w zbiorze tematyki żydowskiej Biblioteki Instytutu Polskiego w Tel Awiwie.
Agata Krizevski zagląda na najrzadziej odwiedzane półki i przypomina tytuły, które warto odkryć na nowo.
Tym razem przybliża dwie różne książki noszące ten sam tytuł – „Powroty”. Maria Thau (Weczer) i Aleksander Klugman to ich autorzy polsko-izraelscy lub izraelsko-polscy – w zależności od perspektywy. Właśnie o tej różnorodności perspektyw mowa w obu książkach.
Ziemia przeobiecana
Josef Kornblum
Wyd. Oficyna Literacka, 1993
Tym razem pochylamy się nad twórczością polskojęzycznego pisarza z Izraela – Josefa Kornbluma (1917-2008). Urodzony na Śląsku Cieszyńskim, wyemigrował do Izraela w 1935 r., by podjąć studia w ówczesnej Palestynie. W życiu zawodowym początkowo pracował fizycznie, następnie m.in. jako technik budowlany, a później w administracji państwowej. Choć talent pisarski odkrył w 1945 r., spisując wspomnienia „do szuflady”, jako pisarz zadebiutował dopiero w wieku 60 lat na łamach izraelskiego, polskojęzycznego czasopisma „Nowiny Kurier”. Twórczość Kornbluma stanowi nieocenione źródło wiedzy o Izraelu, szczególnie okresu od lat 30. aż do stworzenia państwa w 1948 roku.
Dolina Jezre’ela, skrótowo zwana przez Izraelczyków „Emek”. Dolina, po prostu i aż. Każdy, kto był w Izraelu chociażby raz i tylko przejeżdżał przez Emek, z pewnością westchnął kilka razy z zachwytu. To piękne miejsce było i jest zalane izraelskim słońcem, ale też potem imigrantów, którzy zakasywali rękawy wcześniej wyprasowanych i skrojonych w europejskim stylu koszul, i w pocie czoła budowali kibuce oraz osady na terenach ówczesnej Palestyny. Właśnie w te rejony zabiera czytelnika Josef Kornblum.
Rok 1935. Stacja wiertnicza w Jokneam, dzisiejszym mieście w Dolinie Jezre’ela. Tam, w gronie kolegów, imigrantów z Europy (głównie z Niemiec i Austrii), znojnej pracy przy budowie studni podejmuje się Dawid – młody chłopak z Polski. Paczka młodzieńców, którzy chcąc nie chcąc skazani są na swoje towarzystwo na Dzikim Wschodzie, spędzają godziny na dyskusjach o stanie świata. Jakie owoce przyniesie ich pionierska praca? Kim jest Hitler, który dwa lata temu doszedł do władzy? Kiedy uda im się wyrwać kolejny raz do Hajfy i wskoczyć do arabskiej knajpy, żeby obejrzeć kuszący taniec brzucha? Ot, sprawy wyższej i niższej wagi.
„Ziemia przeobiecana” jest informacyjną studnią bez dna o powstającym Państwie Izraela. Nie o faktach historycznych, tylko tym, co najciekawsze – o życiu i codzienności, nastrojach społecznych, rozterkach i radościach imigrantów. Co więcej, jest świetnie poprowadzoną powieścią, stworzoną przez niezwykle utalentowanego Autora.
Obrazki izraelskie
Josef Kornblum
Wyd. Norbertinum, 2002
Przez wiele lat Josef Kornblum pracował jako elektryk, „pan złota rączka” do zadań specjalnych. Po godzinach wykonywał jednak zawód kronikarza, skrupulatnie spisując swoje perypetie i wspomnienia. Praca ta nie poszła na marne i zamieniła się w zbiór opowiadań pt. „Obrazki izraelskie”. Książka stanowi kolaż spisanych przez Kornbluma Małych Dużych Historii. Znajdziemy tam zarówno opowiadania z 1945 r., jaki i z lat 80.
Wspomnienia z kawalerskiego życia w wynajmowanych kątem pokojach, opowiastki o życiorysach klientów wołających Kornbluma elektryka o pomoc, czy skrawki codzienności i rozmów z napotkanymi przechodniami. W tle Tel Awiw na przestrzeni kilkudziesięciu lat, przed i po przełomowym 1948 roku. Opowiadania Kornbluma pełne są izraelskich smaczków, anegdot i ucieszą każdego czytelnika. Tego, znającego Izrael, wzruszą kolejną dawką nostalgii o „tych czasach, które już nie wrócą”. Temu, który o Izraelu jeszcze niewiele wie, dostarczą solidnej porcji wiedzy o atmosferze nowopowstającego państwa, przyglądając się losom imigrantów w Nowym Starym Kraju.
